KEMAHIRAN BERFIKIR SECARA KRITIS

KEMAHIRAN BERFIKIR SECARA KRITIS

Kemahiran berfikir secara kritis dapat didefinisikan sebagai kecekapan dan keupayaan menggunakan minda untuk menilai kemunasabahan atau kewajaran sesuatu idea, meneliti kebernasan, kebaikan dan kelemahan sesuatu hujah dan membuat pertimbangan yang wajar dengan menggunakan alasan yang bukti yang munasabah.

Terdapat beberapa contoh kemahiran berfikir secara kritis, iaitu:

a) Banding beza

Mencari persamaan dan perbezaan berdasarkan kriteria seperti ciri, sifat, kualiti dan unsur sesuatu objek atau peristiwa.

Kemahiran ini digunakan apabila:

i) terdapat dua atau lebih ciri atau kemungkinan

ii) membuat pilihan atau keputusan

Langkah Penggunaan:

1. Perhatikan dan berikan tumpuan kepada satu atau beberapa objek.

2. Kenal pasti satu ciri daripada objek tersebut.

3. Tentukan sama ada objek yang lain mempunyai ciri yang sama.

4. Nyatakan ciri itu sama atau berbeza.

b) Mencirikan

Mengenal pasti kriteria seperti ciri, sifat, kualiti dan unsur sesuatu konsep atau objek.

Kemahiran ini digunakan untuk:

i) Mendefinisikan konsep atau item

ii) Mengenali antara konsep atau item yang hampir serupa

Langkah Penggunaan:

1. Tumpukan perhatian kepada item atau konsep secara menyeluruh.

2. Kenal pasti ciri.

c) Mengumpulkan dan Mengelaskan

Mengasingkan dan mengumpulkan objek atau fenomena kepada kumpulan masing-masing berdasarkna kriteria tertentu seperti ciri atau sifat. Pengumpulan ini adalah berdasarkan ciri atau sifat sepunya.

Kemahiran ini digunakan apabila terdapat:

i) Banyak item atau maklumat

ii) Item atau maklumat yang tidak tersusun

Langkah Penggunaan:

1. Kenal pasti ciri umum sekumpulan item.

2. Berikan nama kepada kumpulan item.

3. Kenal pasti ciri lain.

4. Masukkan item berciri sama ada ke dalam kumpulan yang lebih kecil.

5. Ulangi langkah di atas sehingga semua item dapat dikumpulkan dalam suatu kumpulan.

Contoh:

Diberikan item-item yang berikut:

a) gelas

b) bata

c) kerusi

d) songkok

e) pukat

f) cawan

g) baju hujan

h) pen

i) pensil

Kita boleh gunakan carta organisasi untuk mengelaskan item-item tersebut dengan cara berikut:

1. Tuliskan nama kepada sekumpulan item di bahagian paling atas.

2. Bahagikan item-item tersebut kepada kumpulan yang lebih kecil.

3. Namakan kumpulan-kumpulan tersebut.

4. Bahagikan lagi item-item tersebut kepada kumpulan-kumpulan yang lebih kecil lagi.

d) Membuat Urutan

Menyusun objek atau maklumat mengikut tertib berdasarkan kualiti dan kuantiti atau sifatnya seperti saiz, masa, bentuk atau bilangan.

Kemahiran ini digunakan untuk menyusun item atau maklumat supaya:

i) Mudah difahami

ii) Item tertentu mudah berkesan

Langkah penggunaan:

1. Tentukan jenis susunan untuk digunakan sama ada mengikut saiz, nilai, abjad, kronologi, corak atau masa.

2. Ambil satu item sebagai asas.

3. Ambil item yang lain dan susunkan secara menaik atau menurun berdasarkan jenis susunan yang ditentukan.

4. Semak semula susunan.

e) Menyusun Mengikut Keutamaan

Menyusun objek atau maklumat mengikut tertib berdasarkan kepentingan atau kesegeraan.

Kemahiran ini digunakan untuk:

i) Menonjolkan perkara yang mustahak.

ii) Menentukan tindakan yang perlu dibuat dahulu.

Langkah Penggunaan:

1. Tentukan matlamat anda.

2. Ambil satu item sebagai asas.

3. Ambil item yang lain dan bandingkan dengan item asas sama ada lebih dekat atau lebih jauh kepada matlamat.

4. Jika lebih dekat kepada matlamat di atas item asas, jika tidak diletakkan di bawah.

5. Ulangi langkah di atas bagi item yang lain, satu demi satu.

f) Menganalisis

Mengolah maklumat dengan menghuraikannya kepada bahagian yang lebih kecil bagi memahami sesuatu konsep atau peristiwa serta mencari makna yang tersirat.

Kemahiran ini digunakan untuk mengenali bahagian-bahagian, memahami hubung kait antara bahagian dan mengenali prinsip yang terlibat. Menganalisis ialah kemahiran yang kompleks menggunakan beberapa ciri kemahiran berfikir.

Langkah penggunaan:

1. Tentukan pendapat atau kenyataan.

2. Cari andaian yang tersiriat, huraikannya kepada ciri yang lebih terperinci.

3. Renung semula pendapat atau andaian.

4. Buat pernyataan yang telah diperbaiki dengan sokongan fakta.

g) Mengesan Kecondongan

Mengesan pandangan atau pendapat yang berpihak kepada sesuatu atau menentang sesuatu. 

Kemahiran ini digunakan apabila:

i) Terdapat sesuatu pernyataan yang cuba mempengaruhi keputusan atau pendapat seseorang.

ii) Menimbangkan ketepatan sesuatu sumber maklumat atau pernyataan.

iii) Mengenal pasti kecondongan pandangan seseorang.

Langkah penggunaan:

1. Nyatakan matlamat.

2. Kenal pasti petunjuk kecondongan.

~ Kenyataan yang berbentuk emosi atau bermuslihat.

~ Pengitlakan yang keterlaluan.

~ Soalan retorik 

~ Persembahan atau penyampaian yang berat sebelah

~ Menyatakan pendapat sebagai fakta.

3. Analisis maklumat secara terperinci untuk mendapatkan petunjuk.

4. Padankan pernyataan yang berunsur kecondongan dalam petikan dengan jenis petunjuk.

5. Buat penilaian sejauh manakah kecondongan berlaku.

h) Menilai

Membuat pertimbangan tentang sesuatu perkara daripada segi kebaikan dan keburukan berdasarkan bukti atau dalil yang sah.

Kemahiran ini digunakan membuat keputusan bagi:

i) Memilih sesuatu

ii) Menerima atau menolak sesuatu idea.

Langkah Penggunaan:

1. Perhatikan idea atau pilihan.

2. Senaraikan ciri positif (kebaikan).

3. Senaraikan ciri negatif (kelemahan).

4. Beri wajaran kepada setiap ciri.

5. Bandingkan wajaran secara keseluruhan.

i) Membuat Kesimpulan

Membuat pernyataan tentang hasil sesuatu kajian yang berdasarkan kepada sesuatu hipotesis atau mengukuhkan sesuatu perkara berdasarkan penyiasatan.

Kemahiran ini digunakan untuk membuat keputusan, menerangkan sesuatu, meramal dan menyokong pernyataan.

Langkah Penggunaan:

1. Kumpulkan maklumat (misalnya daripada eksperimen atau kajian)

2. Susun semula maklumat dalam urutan yang logik.

3. Analisis maklumat dan buat gambaran mental untuk mendapatkan sesuatu corak perhubungan.

4. Buat pernyataan kesimpulan dengan sokongan bukti yang ada.

Contoh:

Ali sedang menjalankan satu eksperimen untuk mengkaji gerak balas tumbuhan terhadap cahaya. Dia telah menyediakan dua buah kotak besar yang masing-masing mempunyai satu lubang kecil di dindingnya. Dalam kedua-dua kotak ini, diletakkan anak-anak benih kacang. Kotak yang pertama diletakkan di luar bilik darjah. Kotak yang kedua diletakkan dalam almari. Pemerhatian dibuat selepas beberapa hari. 

Persoalan?

Apakah kesimpulan yang boleh dibuat berdasarkan pemerhatian tersebut?